نارسایی زودرس تخمدان، که به عنوان نقص عملکرد زودرس تخمدان نیز شناخته میشود، نوعی اختلال است که در آن تخمدانها قبل از رسیدن به سن ۴۰ سالگی دچار کاهش عملکرد میشوند. این وضعیت منجر به قاعدگیهای نامنظم و در بسیاری از موارد باعث ناباروری میشود. متداول‌ترین روش درمانی برای این مشکل، هورمون درمانی (HT) است.
| موضوع | اطلاعات مهم |
|---|---|
| تعریف نارسایی زودرس تخمدان (POI) | نقص عملکرد زودرس تخمدان پیش از ۴۰ سالگی که منجر به قاعدگی نامنظم و ناباروری میشود. |
| شیوع | حدود ۱% از زنان ۱۵ تا ۴۴ سال تحت تأثیر قرار می‌گیرد، بیشتر در افراد بالای ۳۰ سال. |
| تأثیرات بر بدن | کاهش استروژن منجر به گرگرفتگی، کاهش میل جنسی، پوکی استخوان و افزایش خطر بیماری‌های قلبی میشود. |
| علل احتمالی | ژنتیکی، خودایمنی، درمان‌های سرطان، عفونت‌ها و عوامل محیطی. |
| علائم POI | قاعدگی نامنظم، کاهش میل جنسی، گرگرفتگی، خشکی چشم و واژن، و مشکلات تمرکز. |
| روش‌های درمانی | هورمون درمانی (HRT)، جایگزینی کلسیم و ویتامین D، ورزش و مشاوره پزشکی. |
| امکان بازگشت عملکرد | حدود ۲۵% زنان ممکن است یک بار تخمک‌گذاری کنند، اما بازگشت کامل عملکرد ممکن نیست. |
| پیشگیری | پیشگیری امکان‌پذیر نیست، اما اقداماتی مانند انجماد تخمک در موارد پرخطر توصیه میشود. |
بیشتر بخوانید:
معرفی ۱۰ تا از بهترین دکتر متخصص زنان زایمان و نازایی در تهران
نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
نارسایی زودرس تخمدان (POI) وضعیتی است که در آن تخمدانها زودتر از زمان معمول متوقف به فعالیت میشوند. تخمدانها، غدد کوچکی در دو طرف رحم، نقش مهمی در تولید و آزادسازی تخمک در طول تخمک‌گذاری ایفا می‌کنند. علاوه بر این، تخمدانها هورمونهای ضروری را برای تنظیم قاعدگی، حمایت از بارداری و عملکردهای مختلف بدن ترشح می‌کنند.
سن متوسط برای توقف تخمک‌گذاری (یائسگی) حدود ۵۱ سال است. با این حال، در مواردی که POI تشخیص داده میشود، این فرآیند ممکن است پس از ماه‌ها یا سال‌ها دوره‌های قاعدگی نامنظم رخ دهد.
قبلاً این اختلال به نام “نارسایی زودرس تخمدان” شناخته می‌شد. اما امروزه پزشکان اصطلاح “نارسایی زودرس تخمدان” را ترجیح می‌دهند، زیرا تحقیقات نشان داده‌اند که برخی زنان مبتلا به POI ممکن است همچنان به صورت متناوب تخمک‌گذاری داشته باشند. این امر به معنای امکان بارداری بدون درمان ناباروری است. تقریباً ۵ تا ۱۰ درصد از زنان مبتلا به POI به طور خودبه‌خود باردار میشوند. به همین دلیل، این اختلال گاهی به عنوان “کاهش ذخیره تخمدان” نیز نامیده میشود.
✔️ شیوع نارسایی زودرس تخمدان
POI یک اختلال نادر است که حدود ۱ درصد از زنان بین سنین ۱۵ تا ۴۴ سال را تحت تأثیر قرار میدهد. این اختلال می‌تواند هم در زنانی که قبلاً باردار شده‌اند و هم در کسانی که هرگز باردار نشده‌اند رخ دهد. شیوع آن در زنان بالای ۳۰ سال بیشتر است.
✔️ تأثیرات نارسایی زودرس تخمدان بر بدن
نارسایی زودرس تخمدان باعث کاهش سطح استروژن در بدن میشود. این کاهش می‌تواند عوارض جانبی مشابه با یائسگی ایجاد کند، از جمله: گرگرفتگی، کاهش میل جنسی و تغییرات خلقی. همچنین، خطر ابتلا به پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی و سایر مشکلات سلامتی را افزایش میدهد.
بسیاری از زنان مبتلا به POI دچار ناباروری میشوند. با این حال، پزشکان می‌توانند با استفاده از روش‌هایی مانند تخمک اهدایی، لقاح آزمایشگاهی (IVF) و یا داروهای باروری، به این زنان کمک کنند تا باردار شوند.
✔️ علل و علائم
علل نارسایی زودرس تخمدان
در بیشتر موارد، دلیل دقیق POI ناشناخته است (POI ایدیوپاتیک). با این حال، تحقیقات نشان می‌دهند که تا یک سوم موارد ممکن است علت ژنتیکی داشته باشند.
برخی از دلایل دیگر POI عبارتند از:
- اختلالات خودایمنی مانند بیماری آدیسون، آرتریت روماتوئید یا بیماری تیروئید.
- درمان‌های سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی.
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم ترنر یا سندرم X شکننده.
- جراحی هیسترکتومی (برداشتن رحم).
- عفونت‌هایی مانند اوریون یا HIV.
- قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد شیمیایی، آفت‌کش‌ها، دود سیگار و سموم محیطی.
علائم POI
شایع‌ترین علامت این اختلال، قاعدگیهای نامنظم یا از دست رفته است. برخی زنان مبتلا به POI ممکن است هیچ علامت مشخصی نداشته باشند. علائم دیگر شامل موارد زیر است:
- قاعدگیهای نامنظم یا عدم قاعدگی
- مشکل در باردار شدن
- کاهش میل جنسی
- مشکل در تمرکز
- تحریک‌پذیری
- خشکی چشم
- گرگرفتگی و تعریق شبانه
- خشکی واژن
- رابطه جنسی دردناک به دلیل خشکی واژن
✔️ تشخیص و آزمایشات
تشخیص نارسایی زودرس تخمدان
پزشک شما یک معاینه فیزیکی و معاینه لگن انجام میدهد و در مورد سابقه سلامتی شما سؤال می‌کند. اطلاعاتی مانند الگوی قاعدگیهای معمول، بارداری‌های قبلی یا استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری، به تشخیص POI کمک می‌کند.
در مرحله بعد، پزشک ممکن است آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمونهای خاصی مانند FSH (هورمون محرک فولیکول)، استروژن و پرولاکتین تجویز کند.
سایر آزمایش‌های تشخیصی ممکن شامل:
- آزمایش کاریوتایپ برای بررسی اختلالات ژنتیکی
- سونوگرافی لگن برای بررسی تخمدانها و رحم
- تست بارداری
- آزمایش آنتی‌بادی برای تشخیص اختلالات خودایمنی
اگر سن شما کمتر از ۴۰ سال باشد، POI معمولاً زمانی تشخیص داده میشود که:
- دوره‌های قاعدگی شما نامنظم یا وجود نداشته باشد.
- آزمایش‌های آزمایشگاهی نشان دهند که سطح هورمونهای شما شبیه به یک زن یائسه است.
✔️ مدیریت و درمان
چگونه نارسایی زودرس تخمدان را درمان می‌کنند؟
پزشکان برای مقابله با نارسایی زودرس تخمدان (POI) از رویکردهای مختلفی استفاده می‌کنند که به عواملی مانند سن، علائم بیماری و تمایل فرد برای بارداری بستگی دارد. درمان این اختلال شامل موارد زیر است:
- جایگزینی هورمون‌هایی که تخمدانها دیگر تولید نمی‌کنند.
- مدیریت علائم و عوارض جانبی POI (مانند تعریق شبانه، خشکی واژن و غیره).
- کاهش خطر ابتلا به بیماری‌هایی که ممکن است در اثر POI ایجاد شوند.
- درمان شرایط پیشین یا زمینه‌ای که می‌تواند علائم POI را تشدید کند.
درمان جایگزینی هورمونی (HRT)
درمان جایگزینی هورمونی (HRT) به بدن شما هورمون‌هایی میدهد که تخمدانها دیگر تولید نمی‌کنند. این درمان ممکن است شامل مصرف تنها استروژن یا ترکیب استروژن و پروژسترون باشد. HRT می‌تواند به کاهش علائم POI مانند تعریق شبانه و خشکی واژن کمک کند و همچنین خطر ابتلا به پوکی استخوان و سایر عوارض را کاهش دهد. پزشک ممکن است HRT را به صورت قرص، کرم، ژل، چسب پوستی یا حلقه واژینال تجویز کند.
اگر تصمیم به شروع HRT بگیرید، این درمان معمولاً تا رسیدن به سن طبیعی یائسگی (۵۱ تا ۵۲ سالگی) ادامه می‌یابد. در مورد مزایا و خطرات HRT با پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که این درمان برای شما مناسب است.
علاوه بر HRT، سایر روش‌های مدیریت و درمان عبارتند از:
- مصرف کلسیم و ویتامین D برای کاهش خطر پوکی استخوان.
- انجام ورزش‌های منظم بدنی و وزنه‌برداری برای حفظ سلامت استخوانها و حفظ وزن سالم.
- در صورت تمایل به بارداری، بررسی گزینه‌های درمان باروری مانند تخمک اهدایی یا IVF.
- در صورت عدم تمایل به بارداری، مشورت با پزشک برای انتخاب روش‌های مناسب پیشگیری از بارداری.
✔️ آیا نارسایی زودرس تخمدان قابل معکوس است؟
خیر، نارسایی زودرس تخمدان قابل برگشت نیست. پزشکان می‌توانند علائم، عوارض جانبی و شرایط مرتبط با این اختلال را مدیریت کنند، اما نمی‌توانند آن را به طور کامل درمان کنند.
آیا تخمدانها می‌توانند دوباره شروع به کار کنند؟
حدود ۲۵ درصد از زنان مبتلا به POI ممکن است حتی پس از تشخیص، حداقل یک بار تخمک‌گذاری را تجربه کنند. با این حال، هیچ درمانی وجود ندارد که بتواند باعث بازگشت کامل عملکرد تخمدانها شود. درمان‌های موجود به تسکین علائم POI و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط کمک می‌کنند.
✔️ پیشگیری
آیا می‌توان از نارسایی زودرس تخمدان پیشگیری کرد؟
معمولاً نمی‌توان از نارسایی زودرس تخمدان جلوگیری کرد. با این حال، زنانی که در معرض خطر بالاتر برای این اختلال قرار دارند، می‌توانند در صورت تمایل به داشتن فرزند، اقداماتی مانند انجماد تخمک انجام دهند. اگر نگران POI هستید، با پزشک خود صحبت کنید تا اطلاعات بیشتری دریافت کنید.
عوامل خطر نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
افراد زیر در معرض خطر بالاتر برای ابتلا به نارسایی زودرس تخمدان هستند:
- زنان بالای ۳۵ سال.
- افرادی که والدین بیولوژیکی مبتلا به POI دارند.
- افراد مبتلا به اختلالات خودایمنی یا شرایط ژنتیکی خاص.
- کسانی که سابقه جراحی لگن، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی دارند.
پیش‌آگهی برای افراد مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
نارسایی زودرس تخمدان معمولاً دائمی است. اکثر زنان مبتلا به این اختلال باید برای مدیریت علائم و کاهش خطر عوارض، درمان بلندمدتی مانند HRT انجام دهند.
POI اغلب با احساس غم، ناامیدی و از دست دادن همراه است، به‌ویژه اگر فرد هنوز امید به بارداری داشته باشد. گروه‌های حمایتی و خدمات مشاوره می‌توانند به افراد کمک کنند تا احساسات خود را مدیریت کرده و راهکارهای مقابله‌ای مناسبی پیدا کنند.
شرایط مرتبط با نارسایی زودرس تخمدان
زنان مبتلا به POI به دلیل سطوح پایین استروژن، در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های دیگری قرار دارند، از جمله:
- پوکی استخوان.
- بیماری‌های قلبی.
- کم‌کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم).
- ناباروری.
- اضطراب و افسردگی.
✔️ زندگی با نارسایی زودرس تخمدان
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر به مدت سه ماه یا بیشتر دوره‌های قاعدگی خود را از دست داده‌اید، حتماً با پزشک خود تماس بگیرید. قطع قاعدگی ممکن است به دلایل مختلفی مانند بارداری، استرس یا نوسانات هورمونی رخ دهد. پزشک شما می‌تواند علت این وضعیت را بررسی کرده و راهنمایی‌های لازم را ارائه دهد.
هشت سوال متداول
۱. سریعترین درمان نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
سریعترین روش برای مدیریت نارسایی زودرس تخمدان (POI)، استفاده از درمان جایگزینی هورمونی (HRT) است. این روش با جایگزینی هورمونهای کاهشیافته مانند استروژن و پروژسترون، علائم ناشی از کاهش عملکرد تخمدان را تسکین میدهد. HRT می‌تواند به صورت قرص، ژل، کرم یا حلقه واژینال تجویز شود و باید تحت نظر پزشک انجام شود.
۲. علائم نارسایی زودرس تخمدان در دختر چیست؟
علائم نارسایی زودرس تخمدان در دختران شامل قاعدگیهای نامنظم یا از دست رفته، گرگرفتگی، خشکی واژن، کاهش میل جنسی، خستگی مفرط، تغییرات خلقی و مشکلات تمرکز است. این علائم ممکن است شبیه به یائسگی زودرس باشند و نیاز به بررسی دقیق پزشکی دارند.
۳. بهترین قرص برای نارسایی زودرس تخمدان کدام است؟
بهترین قرص برای نارسایی زودرس تخمدان به شرایط فردی بستگی دارد، اما معمولاً قرصهای حاوی استروژن و پروژسترون (مانند قرصهای هورمون درمانی) تجویز میشوند. این قرص‌ها به کاهش علائم POI و پیشگیری از عوارض بلندمدت مانند پوکی استخوان کمک می‌کنند. نوع و دوز قرص باید توسط پزشک تعیین شود.
۴. علائم نارسایی زودرس تخمدان شدید چیست؟
علائم شدید نارسایی زودرس تخمدان شامل قطع کامل قاعدگی، گرگرفتگی شدید و مکرر، خشکی شدید واژن، کاهش چشمگیر میل جنسی، ضعف استخوانها (پوکی استخوان)، خستگی مداوم و احساس افسردگی است. این علائم نیازمند مداخله پزشکی فوری هستند.
۵. درمان نارسایی زودرس تخمدان در خانه چگونه انجام میشود؟
درمان نارسایی زودرس تخمدان در خانه شامل مصرف غذای سالم (حاوی کلسیم و ویتامین D)، ورزش منظم، مدیریت استرس و مصرف مکملهای توصیهشده توسط پزشک است. با این حال، درمان اصلی مانند HRT باید تحت نظر پزشک انجام شود و روش‌های خانگی جایگزین درمان پزشکی نیستند.
۶. برای نارسایی زودرس تخمدان چه بخوریم؟
برای نارسایی زودرس تخمدان، مصرف غذاهای غنی از کلسیم (مانند لبنیات)، ویتامین D (مانند ماهی چرب)، آهن و مواد مغذی ضروری توصیه میشود. همچنین، مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب می‌تواند به بهبود سلامت کلی کمک کند. مصرف مکمل‌ها باید با مشورت پزشک باشد.
۷. علائم نارسایی زودرس تخمدان در سونوگرافی چیست؟
در سونوگرافی، علائم نارسایی زودرس تخمدان شامل کاهش اندازه تخمدانها، کاهش تعداد فولیکولهای تخمدانی و ضخامت کمتر آندومتر (لایه داخلی رحم) است. این یافته‌ها می‌توانند نشانه کاهش عملکرد تخمدان باشند و نیاز به تأیید با آزمایش‌های خون (مانند سطح FSH و استروژن) دارند.
منبع : clevelandclinic
